Ο αντιφασιστικός και αντιρατσιστικός χαρακτήρας της Σεντ Πάουλι είναι γνωστός σε όλο τον κόσμο. Τι γίνεται όμως όταν στον πιο αριστερό σύλλογο του κόσμου αποκαλύπτεται έστω κι έμμεσα μια σχέση με αυτό που θεωρούνε το μεγαλύτερο κακό της ανθρωπότητας, τους Ναζί;
Από τον Φεβρουάριο του 2025, μέρος της αγωνιστικής ρουτίνας της Σεντ Πάουλι έχει διαταραχθεί. Το Das Herz von St. Pauli, ένα δημοφιλές τραγούδι των οπαδών, παιζόταν στο στάδιο Millerntor για δύο δεκαετίες. Αλλά όχι πια. Νωρίτερα φέτος, μια έρευνα από το μουσείο του συλλόγου αποκάλυψε ότι ο συγγραφέας, ο συνθέτης και ο ερμηνευτής του τραγουδιού είχαν σχέσεις τόσο με το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα NSDAP, γνωστό σε όλους μας ως το Ναζιστικό Κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ όσο και με την προπαγάνδα του Γιόζεφ Γκέμπελς.
Τον Φεβρουάριο του 2025 η διοίκηση της Σεντ Πάουλι ανακοίνωνε πως το ο τραγούδι Das Herz von St. Pauli (Η καρδιάς της Σεντ Πάουλι) δεν θα ακουστεί ξανά από τα μεγάφωνα του Millerntor-Stadion, την έδρα του συλλόγου του Αμβούργου. Για το πιο αριστερό σύλλογο της Γερμανίας ίσως και του κόσμου, ήταν μια δύσκολη, διασπασμένη και ευαίσθητη περίοδος.
Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο. Οι Γερμανοί έχουν μια λέξη — Vergangenheitsbewaeltigung — που σημαίνει «αντιμετώπιση του παρελθόντος», και 80 χρόνια μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το ζήτημα του ποιος έκανε τι στην Γερμανία κατά τη διάρκεια του πιο αιματηρού πολέμου που γνώρισε η ανθρωπότητα, όπως και η συζήτηση για το πώς πρέπει να κρίνονται αυτοί οι άνθρωποι — και το έργο τους, παραμένει ακόμα ανοικτή πληγή.
Η Σελίνα Άλμπερτς είναι πολιτική επιστήμονας και επιστημονικός συνεργάτης που εργάζεται για το μουσείο του συλλόγου. Ηγήθηκε της έρευνας για το τραγούδι, το οποίο — ακούσια — την έφερε στο επίκεντρο ενός τοπικού ζητήματος που έχει προκαλέσει έντονη διχόνοια.
«Έχουμε ένα podcast μουσείου και σε αυτό βρίσκουμε ένα θέμα, το ερευνούμε και μετά το συζητάμε μαζί», ανέφερε η Άλμπερτς.
«Κάποιος μας έγραψε ένα email ζητώντας μας να κάνουμε κάτι για την περιοχή του Σεντ Πάουλι και το λιμάνι του Αμβούργου, λόγω της εγγύτητας και της ιστορίας. Στο τραγούδι υπάρχει ένας στίχος που λέει — der hafen, die lichter (το λιμάνι, τα φώτα) — και έτσι σκέφτηκα ότι θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσω την ιστορία του τραγουδιού».
Η ιστορία του Χανς Άλμπερς
Ο Χανς Άλμπερς ήταν ένας εξέχων Γερμανός αστέρας του θεάτρου και του κινηματογράφου, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη ναζιστική κυριαρχία. Γεννήθηκε στο Αμβούργο και πολλές από τις ταινίες του διαδραματίζονταν στην πόλη με σημείο αναφοράς την περιοχή του Σεντ Πάουλι και το λιμάνι. Λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του το 1960, ο Άλμπερς πρωταγωνίστησε στην ταινία Das Herz von St. Pauli όπου κι ερμήνευσε το ομώνυμο τραγούδι.
Το τραγούδι αυτό χρόνια αργότερα έγινε διασκευή από το πανκ συγκρότημα Phantastix & Elf το οποίο άμεσα έγινε αγαπητό από τους οπαδούς της Σεντ Πάουλι και υιοθετήθηκε από την ίδια την ομάδα κι έπαιζε κατά την διάρκεια των αγώνων από τα μεγάφωνα.
«Μπορεί το τραγούδι που ακούγεται στο γήπεδο να έχει πιο ροκ μορφή, αλλά ο Χανς Άλμπερς το έκανε γνωστό και γι' αυτό το γνωρίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι στο Αμβούργο. Για τον λόγο αυτό ξεκίνησα την έρευνα από την βιβλιοθήκη και διάβασα βιβλία για την καριέρα του μετά τον πόλεμο», προσθέτει η Άλμπερτς.
Το 1944, ο Γκέμπελς, Υπουργός Προπαγάνδας του Τρίτου Ράιχ, συνέταξε τότε μια εμπιστευτική λίστα προστατευόμενων προσώπων. Μεταξύ αυτών ήταν ηθοποιοί και μουσικοί που θεωρούσε πολύτιμους για την προπαγανδιστική προσπάθεια ώστε να μην βρεθούν στην πρώτη γραμμή του πολέμου και κινδυνεύσουν οι ζωές του. Στην Gottbegnadeten-Liste δεν επιτρέπονταν πολιτικοί αντίπαλοι των Ναζί κι Εβραίοι.
Στην λίστα αυτή του Γκέμπελς βρέθηκε το όνομα του Άλμπερς, όπως και του Μίκαελ Γιάρι, ένας διάσημος μουσικός της εποχής, ο οποίος ήταν συνθέτης του Das Herz von St. Pauli. Και οι δύο ήταν εξέχουσες πολιτιστικές προσωπικότητες της Γερμανίας, πράγμα που σήμαινε πως η παρουσία τους στην λίστα δεν ήταν έκπληξη. Κανένας από τους δύο δεν επέλεξε να είναι στη λίστα, αλλά και οι δύο επέλεξαν να συμμετάσχουν στην προπαγάνδα, υποστηρίζοντας με αυτό τον τρόπο το ναζιστικό καθεστώς.
Ο Γιάρι ήταν Καθολικός, γεννημένος στο Όμπερσλεζιεν (τότε μέρος του Γερμανικού Ράιχ, και τώρα μέρος της Πολωνίας) και αρχικά ήταν γνωστός ως Μαξιμίλιαν Γιάρτσικ. Άλλαξε το όνομά του για να αποφύγει τον αντιεβραϊκό πογκρόμ και τη ζημιά στην καριέρα του. Ο συνεργάτης του Γιάρι στη σύνθεση τραγουδιών, Μπρούνο Μπαλζ, συνελήφθη για ομοφυλοφιλία το 1936 και στη συνέχεια, μετά την απελευθέρωσή του, συνελήφθη, φυλακίστηκε και βασανίστηκε από την Γκεστάπο το 1941. Αφέθηκε ελεύθερος μόνο αφού ο Γιάρι ζήτησε προσωπικά από τον Γκέμπελς, επιμένοντας ότι δεν μπορούσε να γράψει τραγούδια χωρίς τον φίλο του.
Στην ίδια θέση με τον Γιάρι και τον Μπαλζ βρέθηκε και ο Άλμπερς. «Είχε πρωταγωνιστήσει σε ταινίες προπαγάνδας, αλλά αυτό δεν σήμαινε πως ήταν Ναζί ή ότι δεν ήταν. Η κατάσταση ήταν πιο περίπλοκη. Σκεφτείτε την Γερμανία εκείνη την εποχή και πως ήταν να ζεις σε ένα τέτοιο κράτος. Πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε το ιστορικό πλαίσιο. Από τη μία πλευρά, έκανε αρνητικά σχόλια για τους Ναζί και δεν εμφανίστηκε ποτέ μαζί με υψηλόβαθμους αξιωματούχους του κόμματος. Από την άλλη πλευρά, συνέχισε να γυρίζει ταινίες προπαγάνδας, αγνοώντας τις καταστροφικές συνέπειες. Θεωρούσε τον εαυτό του μη πολιτικό πρόσωπο.
Όταν οι Ναζί απαίτησαν να τερματίσει τη σχέση του με την Εβραία κοπέλα του, Χάνσι Μπουργκ, χώρισαν επίσημα, αλλά συνέχισε να τη βλέπει κρυφά. Αλλά όταν εκείνη αναγκάστηκε να φύγει από τη Γερμανία μετά τη Νύχτα των Κρυστάλλων το Νοέμβριο του 1938, έμεινε στη Γερμανία και συνέχισε την καριέρα του. Πίστευα πως η έρευνα μου είχε τελειώσει. Αλλά δυστυχώς διαψεύστηκα», τονίζει η Σελίνα Άλμπερτς.
«Ένα βιβλίο για τον Χανς Άλμπερς ανέφερε το τραγούδι και ότι οι στίχοι είχαν γραφτεί από τον Γιόζεφ Όλιγκ τη δεκαετία του 1950. Έτσι, είχα αυτό το όνομα: Γιόζεφ Όλιγκ». Ο Όλιγκ δεν εμφανιζόταν στη λίστα του Γκέμπελς, αλλά ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.
Πριν από το 1933, ήταν δημοσιογράφος για μια εφημερίδα του Αμβούργου που υποστήριζε το ναζιστικό καθεστώς. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, επιστρατεύτηκε από την Luftwaffe (τη γερμανική αεροπορία) το 1940 και αργότερα εργάστηκε ως kriegsberichter (πολεμικός ανταποκριτής). Αλλά αυτή δεν είναι πραγματικά η σωστή λέξη, γιατί τον κάνει να ακούγεται σαν δημοσιογράφος, σαν κάποιος που ακολουθούσε τα δημοσιογραφικά πρότυπα. Και αυτό δεν ήταν στην πραγματικότητα οι kriegsberichter. Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δεξιοί εθνικιστές προώθησαν την ιδέα ότι η Γερμανία δεν είχε χάσει λόγω του στρατού, αλλά μάλλον επειδή οι στρατιώτες έμειναν αβοήθητοι. Ο Αδόλφος Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο Αγών μου» πίστευε ότι η ήττα της Γερμανίας ήταν τουλάχιστον εν μέρει μια αποτυχία της προπαγάνδας. Ότι ο λαός στη Γερμανία δεν είχε κινητοποιηθεί σωστά.
Για να επιστρέψουμε στον Όλιγκ, οι Ναζί ήθελαν να ελέγχουν όλες τις πληροφορίες που έρχονταν από το μέτωπο. Ο Όλιγκ δεν έγραφε άρθρα, αλλά έγραφε ρεπορτάζ που είχαν ως στόχο να μεταφέρουν μια πολύ συγκεκριμένη εικόνα του πολέμου στον γερμανικό πληθυσμό. Έγραφε την έκθεσή του, μετά πήγαινε στο υπουργείο προπαγάνδας και από εκεί διανεμόταν σε διάφορες εφημερίδες σε όλη τη χώρα. Υπήρχε ένα φάσμα. Υπήρχαν πολεμικές αναφορές που ήταν στην πραγματικότητα σχετικά ουδέτερες. Και μετά υπήρχαν άλλες που ήταν γεμάτες προπαγάνδα. Υπήρχε μόνο μια επιλογή. Μπορούσες να βάλεις πολλή προπαγάνδα εκεί που δεν χρειαζόταν ή μπορούσες να προσπαθήσεις να βρεις όσο το δυνατόν περισσότερη ισορροπία. Και υπάρχουν μελέτες που ασχολούνται με τη θεματική εστίαση και την προπαγανδιστική διείσδυση της πολεμικής ρεπορτάζ. Ακόμα και σε σύγκριση με άλλους kriegsberichter, βρισκόταν στο άκρο του φάσματος που ήταν έντονα προπαγανδιστής.
Η επιστροφή στο σήμερα
Όταν έγινε γνωστό το αποτέλεσμα της έρευνας, όπως ήταν λογικό η είδηση για την έστω κι έμμεση συμμετοχή των ανθρώπων που δημιούργησαν αυτό το τραγούδι έπεσε σαν βόμβα τόσο στο σύλλογο και στους οπαδούς όσο και στην ίδια την πόλη. Μια δύσκολη περίοδος μόλις είχε ξεκινήσει.
Άμεσα ο σύλλογος ανακοίνωσε την προσωρινή αναστολή του τραγουδιού τον Φεβρουάριο του 2025. Ο πρόεδρος της Σεντ Πάουλι, Όκε Γκέτλιχ, με επίσημη δήλωση ανέφερε: «Γνωρίζουμε και κατανοούμε απόλυτα ότι το τραγούδι έχει πολύ ισχυρή συναισθηματική σημασία για πολλούς ανθρώπους. Αυτό μπορεί να παραμείνει σε προσωπικό επίπεδο, αλλά ένας ύμνος σε ένα στάδιο έχει μια ιδιαίτερη λειτουργία. Έχει σκοπό να φέρει τους ανθρώπους κοντά και να τους ενώνει. Δεδομένης της συζήτησης γύρω από το τραγούδι, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει την δεδομένη στιγμή, καθώς πολλά μέλη και οπαδοί έχουν καταστήσει σαφές πως δεν αισθάνονται πλέον άνετα με το τραγούδι».
Η απόφαση αυτή δεν είχε την ίδια αποδοχή από όλους τους οπαδούς του συλλόγου. Στον πρώτο εντός έδρας αγώνα μετά την απόφαση, ο Γκέτλιχ αποδοκιμάστηκε από μια μικρή μειοψηφία μέσα στο πλήθος όταν βγήκε στο γήπεδο για να εξηγήσει την απόφαση.
Ο Σβεν Μπρουχ, μια εμβληματική προσωπικότητα στην κοινότητα του Σεντ Πάουλι και τώρα επικεφαλής ασφαλείας του συλλόγου, πήρε το μικρόφωνο απαντώντας: «Είμαστε όλοι δεμένοι με το τραγούδι, συμπεριλαμβανομένου και εμού. Αλλά ένας ύμνος σε ένα στάδιο δεν λειτουργεί αν το 20, 30 ή 40% είναι εναντίον του. Πρέπει να ξεκινήσει μια συζήτηση γι αυτό το θέμα, τις συνέπειες και το τι θέλουμε να κάνουμε ως οργανισμός».
Στο τέλος της σεζόν, τον Ιούνιο, η έρευνα της Σελίνα Άλμπερτς σε συνεργασία με άλλους Γερμανούς ιστορικούς δημοσιεύθηκε στην επίσημη ιστοσελίδα του συλλόγου. Η ίδια η έκθεση δεν έκανε συστάσεις για το τι θα συνέβαινε στη συνέχεια, αλλά είχε προγραμματιστεί μια εκδήλωση για τις αρχές Ιουλίου, κατά την οποία τα μέλη του συλλόγου - αυτοπροσώπως ή διαδικτυακά - μπορούσαν να ενημερωθούν από τους συντάκτες της έρευνας για τα ευρήματα και στη συνέχεια να συζητήσουν τα επόμενα βήματα.
Η Άλμπερτς θυμάται την εκδήλωση αυτή θετικά. Ο σύλλογος ήταν υποστηρικτικός και επαινετικός για την έρευνά της, και ενώ υπήρξε πολλή συζήτηση και διαφωνία για το ποια ακριβώς θα έπρεπε να είναι η απάντηση (πολλοί οπαδοί πρότειναν να παραμείνει η μουσική, αλλά να αλλάξουν οι στίχοι), αντιμετώπισε μόνο εποικοδομητική κριτική για το έργο της. Η απόφαση ήταν το τραγούδι να μην ακουστεί ξανά στο γήπεδο.
Εξηγώντας την απόφαση αυτή, ο εκπρόσωπος του συλλόγου, Πάτρικ Γκένσινγκ, ανέφερε: «Με την υποστήριξη του Μουσείου FCSP, η Σεντ Πάουλι διεξήγαγε μια εις βάθος εξέταση της υπόθεσης, παρουσίασε τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας για συζήτηση και, με βάση αυτές τις συζητήσεις, αποφάσισε να μην παίζει πλέον το τραγούδι ως ύμνο στο Millerntor. Είναι σημαντικό να μην παρασυρόμαστε από συναισθηματικά ζητήματα, μερικά από τα οποία συζητούνται έντονα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά να προχωράμε με την απαιτούμενη προσοχή και συνέπεια».
Στην αρχή της τρέχουσας σεζόν, ο σύλλογος ανακοίνωσε ότι θα περάσει τη χρονιά παίζοντας νέα τραγούδια τις ημέρες των αγώνων για να δει αν θα μπορούσαν τα τραγούδια αυτά να αποτελέσουν μια εναλλακτική λύση και σιγά σιγά να ενσωματωθούν στην αγωνιστική ρουτίνα του ποδοσφαιρικού συλλόγου.
Κι εδώ έρχεται το πρόβλημα. Ενώ η πλειοψηφία εξακολουθεί να υποστηρίζει το έργο της Σελίνα Άλμπερτς, υπάρχουν ακόμα πολλές αντίθετες απόψεις. Ο Κρίστοφερ Ράντκε, συνάδελφος της στο μουσείο, ανέφερε το πλαίσιο του θέματος.
«Όταν οι άνθρωποι μιλούν για την άλλη πλευρά του εθνικοσοσιαλισμού, όχι για τα θύματα, αλλά για τους δράστες, μερικές φορές το περιγράφουν σαν ένα διαστημόπλοιο να προσγειώθηκε στη Γερμανία και ξαφνικά 5.000 Ναζί, οι οποίοι στη συνέχεια ανέλαβαν την κυβέρνηση. Οι συζητήσεις με τα σημερινά εγγόνια μπορεί να γίνουν πολύ άσχημες και πολύ σκληρές, ακόμα και τώρα. Υπάρχουν άνθρωποι που λένε, "Ω, ο παππούς μου δεν ήταν Ναζί, απλώς ακολουθούσε εντολές», κάτι με το οποίο συμφωνεί και η άνθρωπος που αποκάλυψε το θέμα.
«Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι περισσότερες οικογένειες απλώς δεν μιλούσαν γι' αυτό. Δεν υπήρχε κοινωνική συζήτηση, ούτε πολύς προβληματισμός, απλώς έλεγαν: "Ήμασταν κι εμείς θύματα - ζούσαμε στις πόλεις που είχαν καταστραφεί και χάσαμε πατέρες, αδελφούς και γιους και υποφέραμε και αυτές από τις συνέπειες του πολέμου". Έτσι μιλούσε η γερμανική πλειοψηφία. Πολλοί άνθρωποι αγνόησαν τη δική τους ευθύνη και ενοχή να ζήσουν με ό,τι συνέβη. Και αυτό δεν άλλαξε μέχρι που η νεότερη γενιά άρχισε να αμφισβητεί τους γονείς και τους παππούδες της».
Κατά καιρούς, η ιστορία γύρω από το Das Herz von St. Pauli ήταν άβολη. Κάποιοι έχουν επιτεθεί στην Άλμπερτς. «Οι άνθρωποι έχουν πει: "Γιατί δεν μπορείς απλώς να το αφήσεις έτσι;" ή, "Τι γίνεται με την οικογένειά σου;". Λοιπόν, το έκανα αυτό. Έψαξα για το δικό μου οικογενειακό ιστορικό και αυτό ήταν επίσης πολύ δύσκολο. Ήλπιζα ότι θα έβρισκα διαφορετικά πράγματα από ό,τι έβρισκα. Είχα δύσκολες συζητήσεις και με τους παππούδες μου. Εγώ αυτό που μπορώ να προτείνω είναι να μιλήσουν οι άνθρωποι με τους συγγενείς τους, να ερευνήσουν το οικογενειακό τους ιστορικό και να θέσουν τα δύσκολα ερωτήματα. Πολλοί Γερμανοί σήμερα — περίπου το 1/3 — πιστεύουν ότι οι πρόγονοί τους ήταν μέρος της αντίστασης ή βοήθησαν τους Εβραίους. Η ιστορική έρευνα δείχνει ότι αυτό δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Κατά πάσα πιθανότητα, μόνο περίπου το 0,3% των Γερμανών βοήθησαν όσους διώχθηκαν από το καθεστώς».
Καλώς ή κακώς το τραγούδι έχει τεράστια σημασία για πολλούς ανθρώπους, και η Άλμπερτς γνωρίζει καλά πόσο δύσκολο είναι για ορισμένους να αποδεχτούν τα γεγονότα. Αυτό είναι επίσης μέρος της οικογενειακής της ιστορίας.
«Είναι ένα συναισθηματικό θέμα για πολλούς ανθρώπους, το ξέρω. Έχω ακούσει ανθρώπους να λένε ότι έπαιξαν αυτό το τραγούδι στην κηδεία του καλύτερού τους φίλου ή στον γάμο τους. Οπότε, καταλαβαίνω ότι είναι πραγματικά δύσκολο να το αφήσεις να φύγει και να αποδεχτείς ότι δεν θα ακουστεί πια στο στάδιο. Θυμάμαι να μιλάω με έναν συγγενή μου. Όταν ο σύζυγός της ήταν ζωντανός, συνήθιζε να πηγαίνει στο στάδιο για κάθε παιχνίδι. Μετά, αφού πέθανε, πήρε το εισιτήριό του και πήγε, και, με τον καιρό, το Das Herz von St. Pauli άρχισε να σημαίνει πολλά για εκείνη. Όταν της είπα για την έρευνά μου και τι είχα ανακαλύψει, θυμάμαι το πρώτο πράγμα που μου είπε: "Ω, όχι. Λατρεύω αυτό το τραγούδι". Αλλά υποστήριξε την έρευνά μου ούτως ή άλλως, επειδή μια γνήσια κουλτούρα κριτικής μνήμης απαιτεί να αντιμετωπίζουμε άσχημες αλήθειες, ακόμα και όταν μας κάνουν να νιώθουμε άβολα».
Οι μύθοι, οι θρύλοι, τα σύμβολα, ο υπερβολικός εθνικισμός και η εθνική συνοχή με κάθε κόστος είναι πράγματι πολύ χρήσιμα, αλλά σε συγκεκριμένες συνθήκες. Σε πολεμικές. Όταν κάνεις επεκτατικό ή αμυντικό πόλεμο και θα φωνάζεις δυνατά εμβατήρια και πολεμικές ιαχές. Βάρβαρες, απάνθρωπες, σκληρές. Κάποια στιγμή όμως, οι πόλεμοι τελειώνουν. Με νικητές και χαμένους. Μελετάμε ιστορία για να διδασκόμαστε. Για να μπορούμε να συνειδητοποιούμε την πολυπλοκότητα και την πολυεπίπεδη εξέλιξη του είδους μας, αλλά και του κάθε έθνους. Για να εντοπίζουμε λάθη του παρελθόντος και να προσπαθούμε να μην τα επαναλαμβάνουμε. Για να μπορούμε να γνωρίζουμε πότε βοηθούν οι συμβολισμοί και πότε τα γεγονότα. Και στην Σεντ Πάουλι θα πρέπει να το καταλάβουν να το αποδεχτούν την έστω κι έμμεση σύνδεση με τους Ναζί και να προχωρήσουν ώστε στη συνέχεια τα όσα αντιπροσωπεύει ο σύλλογος και οι οπαδοί της να συνεχίσουν να υπάρχουν.
Πηγή: TheAthletic
